Spis treści:

1. Rozdział 1 - historia czcionki

2. Rozdział 2 - jednostki miar w typografii

3. Rozdział 3 - podział czcionek

1. Rozdział 1 - historia czcionki

Czcionka (staropolskie nazwy: krotło, cćonka, trzcionka) – rodzaj nośnika pojedynczych znaków pisma drukarskiego, podstawowy materiał zecerski używany w technice druku wypukłego. Współcześnie czcionka drukarska została wyparta przez font komputerowy, który jest obrazem pojedynczego znaku (glifu) zakodowanym w postaci bitmapowej lub wektorowej. W języku potocznym pojęcie czcionka jest używane niekiedy jako metonimia pojęcia font, który w rzeczywistości jest zestawem czcionek.

 

1.1 Ruchoma czcionka

Ruchoma czcionka jest systemem druku i poligrafii z wykorzystaniem ruchomych elementów metalowych czcionek, wykonanych przez odlewanie z matrycy. Ruchoma czcionka pozwoliła na procesy o wiele bardziej elastyczne niż kopiowanie lub drukowania strony bloku. Około 1040 r., pierwszy znany układ typu ruchoma czcionka powstał w Chinach wynaleziony przez Bi Sheng i wykonany z porcelany. Sheng stosował rodzaj gliny, który łatwo się kruszył, ale Wang Zhen od 1298 roku miał już czcionki rzeźbione o większej trwałości wykonanej z drewna. On też opracował kompleksowy system odłączanych tablic i numerowanie połączone z poszczególnymi chińskimi znakami, które sprawiły, że skład i druk stał się bardziej wydajny. Nadal główną metodą stosowaną pozostało drukowanie drzeworytnicze, które okazało się być tańszym i bardziej wydajnym sposobem druku w alfabecie Chińskim składającym się z tysięcy znaków. Druk miedzianą czcionką ruchomą pochodzi z Chin z początku XII wieku. Był on używany do drukowania dużych nakładów pieniędzy papierowych wydanych przez dynastię Northern Song. Ruchoma czcionka przeniosła się także do Korei podczas dynastii Goryeo. Około 1230 roku, Koreańczycy wynaleźli druk ruchomą czcionką metalową wykonaną z brązu. Jikji, opublikowana w 1377 roku, jest najwcześniejszą znaną książką wydrukowaną w technologii ruchomej czcionki metalowej. Do odlewania czcionki użyto adaptacji metody odlewania monet. Postać wycięto z drewna bukowego, które następnie sprasowywano do miękkiej gliny tworząc formę a następnie wlewając brążę do formy, a wreszcie czcionkę polerowano. Koreańska ruchoma czcionka metalowa została opisana przez francuskiego uczonego Henri-Jean Martin jako "bardzo podobny do Gutenberga". Około 1450 roku, Johannes Gutenberg wprowadza to co jest uważane za pierwszy nowoczesny system ruchomej czcionki w Europie (prasy drukarskiej), co wraz z innowacją w odlewaniu czcionki opartej na formie matrycy i ręcznej formy; adaptacji śruby do prasy; zastosowania podstawy z siemienia lnianego, oleju do tuszu; oraz stworzenie bardziej miękkiego i bardziej chłonnego papieru spowodowało prawdziwą rewolucję w druku, pozwalając na rozkwit drukarni. Gutenberg jako pierwszy tworzył swoje czcionki ze stopu ołowiu, cyny, antymonu, miedzi i bizmutu - te same komponenty są stosowane do dziś.

1.2 Krój pisma

Krój pisma– charakterystyczny obraz kompletu znaków pisma o jednolitych podstawowych cechach graficznych: stylu, rytmie, proporcji, dukcie, układzie lub kształcie szeryfów, właściwościach optycznych (czytelności) itp. Może mieć wiele odmian, czasami nawet znacznie różniących się od kroju podstawowego, lecz nadal zachowujących w sposób konsekwentny podstawowe założenia graficzne danej rodziny krojów.Krój pisma (łącznie z jego wszystkimi odmianami) jest dziełem autorskim podlegającym ochronie prawnej.Krój (dawniej także karakten) to jeden z trzech podstawowych, obok stopnia i odmiany, parametrów każdej czcionki i fontu. Spośród tych trzech parametrów jest najważniejszym elementem określającym charakterystyczny wygląd i unikalność każdej rodziny czcionek czy fontów. Stanowi o konkretnym, rozpoznawalnym wyglądzie niezależnie od wielkości znaków, czy ich atrybucie pogrubienia, pochylenia, szerokości itp.

 

1.3 Monotyp

Monotyp– poligraficzna maszyna odlewnicza, służąca w czasach tradycyjnego zecerstwa do składu tekstu i odlewania czcionek.System monotypowy składa się z dwóch maszyn: tastra (klawiatury) oraz odlewarki. Obie maszyny wymagały zasilania sprężonym powietrzem, dostarczanym przez kompresor, który również wchodził w skład zestawu.Matryce do odlewu czcionek były wykonane z mosiądzu i zamontowane w specjalnej ramce w taki sposób, że węższe znaki umieszczano w górnych rzędach ramki, a szersze – w dolnych. Odlewarka automatycznie ustawiała szerokość, na którą należało otworzyć formę.


1.4 Druk wypukły

Druk wypukły– jedna z podstawowych, oprócz druku wklęsłego i płaskiego, technik graficznych, w której odbitka powstaje poprzez odbicie farby nałożonej na częściach wypukłych formy drukowej. Jest to najstarsza technika graficzna.Obecnie z technik druku wypukłego przemysłowo stosuje się przede wszystkim fleksografię oraz, szczególnie do zastosowań specjalnych, typografię. Zespoły fleksodrukowe są także stosowane do lakierowania. Typografia była powszechnie stosowaną techniką druku przed upowszechnieniem się urządzeń do naświetlania, które umożliwiły łatwe stosowanie druku offsetowego (druk płaski), który pozwala na uzyskanie lepszej jakości odbitek i jest bardziej ekonomiczny z innych względów.

1.5Druk płaski

Druk płaski – jedna z podstawowych technik druku, obok druku wklęsłego i wypukłego, stosowana w technikach graficznych i poligraficznych. Forma drukowa w druku płaskim charakteryzuje się tym, że jest równa, to znaczy miejsca drukujące i niedrukujące znajdują się na tym samym poziomie. Ogólnie techniki druku płaskiego dzieli się na dwa rodzaje:

1.6.Druk offestowy

Offset, druk offsetowy – przemysłowa odmiana druku płaskiego, w której obraz przenoszony jest z płaskiej formy drukowej na podłoże drukowe za pośrednictwem cylindra pośredniego, który jest pokryty obciągiem. Offset jest obecnie jedną z najczęściej stosowanych technik druku. Historia offsetu miała swe skromne początki pod koniec XVIII wieku wraz z wynalezieniem nowej techniki druku: litografii.Alois Senefelder (1771-1834), niemiecki wynalazca litografii, był synem aktora Teatru Królewskiego. Ojciec pragnął, aby Alois ukończył studia prawnicze. Po śmierci swego rodzica Alois przerwał studia i chcąc się usamodzielnić, skierował swe kroki ku teatrowi. Nie zyskał przychylnej opinii jako aktor, ale scenariusze teatralne, które zaczął pisać, znalazły szersze grono odbiorców. Kilka swych prac opublikował, jednak koszty druku były tak wysokie, że zyski ze sprzedaży były mizerne. Chcąc przyspieszyć publikację jednej ze swych prac, często bywał w drukarni. Stwierdził, że drukowanie jest na tyle nieskomplikowane, że jest w stanie sam tego dokonać – w tym celu nabył miedziane płyty, które zaczął grawerować. Była to praca czasochłonna i trudna, którą dodatkowo należało wykonywać tak, aby obraz na płycie był lustrzanym odbiciem zamierzonego efektu. Aby poćwiczyć niewprawną dłoń, nabył polerowane płyty wapienne. Kiedy matka poprosiła go o sporządzenie listy bielizny do prania, nie miał przy sobie kartki papieru i atramentu, spisał ją więc na kamieniu za pomocą sadzy zmieszanej z mydłem i woskiem. Zauważył, że miejsca pokryte tą mieszaniną nie przyjmują wody, ale farba do nich przylega. Odtąd Alois wykonywał rysunki na kamieniu, zwilżał powierzchnię płyty wodą, a następnie wałkiem nakładał farbę. Tak powstała matryca, której używał do powielania swych prac. Jednym z udanych eksperymentów Senefeldra było przeniesienie rysunku wykonanego specjalnym atramentem na specjalnym papierze na płytę wapienną, dzięki czemu można było wykonywać rysunki prawoczytelne, wznawiać nakład, dokładnie powielać ten sam rysunek na jednej płycie. Alois opatentował swój wynalazek, stając się ojcem litografii (gr. lithos = „skała”). Początkowo litografia szybko się rozpowszechniała, ale w XX wieku zaczęła ustępować typografii. Litografia nie pozwalała na szybszy druk z powodu płaskich płyt kamiennych. Dla przyspieszenia druku należało wprowadzić prasy rotacyjne, ale materiał (kamień) uniemożliwiał tego typu rozwiązania. Rozpoczęto poszukiwania odpowiednich płyt metalowych. Po poszukiwaniach znaleziono odpowiedni materiał: cynk i aluminium. Cynkowe płyty zakładano na cylinder i tą drogą zadrukowywano papier. Jednak z powodu bezpośredniego kontaktu płyty z papierem rysunek na płycie szybko się ścierał, stąd ta metoda druku bezpośredniego nigdy nie rozpowszechniła się. Dodatkową przeszkodą był brak technicznych możliwości szybszego i łatwiejszego wykonywania rysunku na płycie. Amerykański producent papieru zadrukowywał go za pomocą płaskiej maszyny litograficznej. Pod arkuszem papieru znajdowała się guma. Operator maszyny przez nieuwagę nie podłożył arkusza i farba odbiła się na gumie. Kolejny arkusz był zadrukowany przez kamień litograficzny z jednej strony i przez odbity rysunek na gumie z drugiej strony. Stwierdzono, że rysunek przenoszony przez gumę jest wyraźniejszy i czystszy. Zaczęto przenosić rysunek za pośrednictwem gumy. Druk pośredni podniósł żywotność płyt i dał początek nowej technice – drukowi offsetowemu. Fotografia zastosowana w litografii sprawiła, że zaczęto coraz bardziej interesować się tą techniką. Dzięki zastosowaniu odpowiednich szklanych płyt, przez które wykonywano fotografie, można było otrzymać klisze rastrowe. Fotografia kolorowa dała początek offsetowemu drukowi w kolorze, z użyciem farb procesowych. Pokonanie ostatniej przeszkody: wykonywanie płyt offsetowych presensybilizowanych na skalę przemysłową, otworzyło technice offsetowej szeroką drogę rozwoju, a offset stał się główną techniką druku.

1.7. Lata 80

DTP – termin oznaczający pierwotnie ogół czynności związanych z przygotowaniem na komputerze materiałów, które będą później powielone metodami poligraficznymi. Krócej mówiąc, termin ten oznacza komputerowe przygotowanie do druku. W tym znaczeniu termin ten dotyczy nie tylko fazy projektowej, czyli tworzenia w programach komputerowych obrazu (oraz kształtu) stron publikacji, ale także zarządzania pracą grupową, a nawet odnosi się do komputerowego sterowania urządzeniami wykorzystywanymi w tym procesie, a więc np. naświetlarkami czy maszynami drukarskimi. Dawniej przygotowanie do druku nazywano przygotowalnią lub procesami przygotowawczymi (kierunek w szkole poligraficznej nosi tę nazwę do dziś) i zasadniczo obejmowało skład ręczny (wykonywany w zacierni) i montaż (w montażowni), zakończony przygotowaniem materiałów dla drukarni w naświetlarni. Z czasem pojęcie DTP zaczęło odnosić się także do przygotowywania dokumentów do publikacji w postaci elektronicznej (cyfrowej). Proces DTP rozpoczyna się wprowadzeniem do komputera tekstu i obrazu. Poszczególne elementy graficzne podlegają następnie indywidualnej obróbce, a na tekst jest nanoszona korekta. Następnie odbywa się zasadnicza część procesu, czyli ułożenie stron publikacji z tych wszystkich elementów gotowego projektu, łącznie z naniesieniem informacji dla drukarza i introaligatornia. Na tym etapie pracy można również umieścić informacje o obrazie całej składki (patrz: impozycja). Czynność końcowa to zapisanie danych komputerowych w postaci pliku postscriptowego lub (coraz częściej) pliku PDF. W ramach DTP można również zarządzać przepływem prac w drukarni oraz sterować urządzeniami przygotowalni poligraficznej, jak i samej drukarni. Istotne jest, że DTP zajmuje się nie tylko samym obrazem, ale także kształtem podłoża, tak więc termin ten dotyczy także projektowania np. niezadrukowanych opakowań i innych form wykrawanych z papieru, kartonu czy też np. kształtów wycinanych z folii samoprzylepnej.

1.8 Druk PostScirpt

PostScript – uniwersalny język opisu strony opracowany przez firmę Adobe Systems, będący obecnie standardem w zastosowaniach poligraficznych.Jest to równocześnie kompletny język programowania, oparty na architekturze stosu oraz notacji postfixowej – odwrotnej notacji polskiej (RPN). Pozwala on więc nie tylko opisać precyzyjnie wygląd strony, ale także wykonywać złożone operacje na dostarczonych danych (np. wykonywanie separacji kolorów czy też wyliczenie zbioru Mandelbrota).PostScript jest proceduralnym, niezależnym od urządzenia wyjściowego językiem programowania, który opisuje tekst i grafikę na stronie. Jego polecenia sterują drukarką laserową (lub dowolnym innym urządzeniem postscriptowym), umieszczając w odpowiednim miejscu linię, okrąg, tekst czy też mapę bitową.Ogólnie, PostScript jest językiem programowania, podobnie jak Basic, Pascal, Fortran czy C. Pozwala tworzyć własne zmienne i procedury, co umożliwia organizowanie programów postscriptowych w większe bloki. Ponadto każda strona może być użyta do skonstruowania innej, bardziej skomplikowanej strony.PostScript różni się od innych języków programowania tym, że został specjalnie zaprojektowany do tworzenia znaków tekstowych i obrazów graficznych na drukowanych stronach. Jego zaletą jest jeden spójny model, w którym litery tekstu są traktowane jak specjalny rodzaj grafiki. Ponieważ litera jest elementem grafiki, to może być na przykład skalowana, wypełniana kolorem lub dowolnym wzorem itd. Taka spójna interpretacja tekstu i grafiki zdecydowała o elastyczności PostScriptu, dzięki której zdobył popularność.Pierwszym urządzeniem, które wyposażono we wbudowany interpreter PostScriptu, była drukarka laserowa LaserWriter firmy Apple, wprowadzona na rynek w 1985 roku.

1.9 Font

Font– komputerowy nośnik pisma, zestaw czcionek o określonych wspólnych cechach zapisany w postaci elektronicznej, zazwyczaj w jednym pliku. Początkowo, gdy pojedyncze czcionki były obrazkami pojedynczych znaków o określonym rozmiarze, na jeden zestaw składały się czcionki tylko jednego rozmiaru. Wraz z rozpowszechnieniem się fontów wektorowych, które z samej swojej natury są skalowalne, rozmiar stracił na ważności. Obecnie pojedynczy font to najczęściej zestaw czcionek danego kroju (np. Arial) i odmiany (np. Pogrubiony). Czyli „Arial Pogrubiony” i „Arial Kursywa”, to dwa różne fonty jednego kroju Arial.Istnieją jednak również fonty, w których możliwe jest tworzenie wielu odmian z pojedynczego zestawu czcionek (czyli z pojedynczego fonta). Takimi fontami były np. Multiple Master Fonts przedsiębiorstwa Adobe Systems.Należy przy tym zaznaczyć, że font, w porównaniu do zestawu czcionek w danym kroju i odmianie, zawiera więcej informacji, niż tylko same kształty znaków, są to np. pary kerningowe, możliwość stosowania znaków alternatywnych itd.

1.10Maszyna do pisania Remington

Maszyna do pisania – urządzenie mechaniczne o napędzie ręcznym lub elektrycznym, posiadające klawisze, które naciskane powodują wydrukowanie metodą typograficzną określonych znaków na umieszczonym w maszynie podłożu drukowym (najczęściej papierze). Urządzenie może być również wspomagane modułem elektronicznym umożliwiającym zapamiętywanie wpisywanego tekstu.

W 1714 roku brytyjski inżynier Henry Mill uzyskał patent na projekt przyrządu który potrafi drukować oddzielne litery na tyle czyste i dokładne, że można je pomylić z tymi z drukarni. Za twórcę praktycznej maszyny do pisania uważany jest Amerykanin, Christopher Latham Sholes, który (przy współpracy Carlosa Gliddena i Samuela W. Soule’a) skonstruował w 1867 roku jej pierwszy użyteczny model. Urządzenie powstało przypadkiem. W trakcie prac nad skonstruowaniem automatu numerującego strony książek Sholes pomyślał, że po niewielkich modyfikacjach maszyna mogłaby służyć do pisania tekstu. Zbudowane przez niego urządzenie miało klawisze, taśmę nasyconą atramentem oraz poziomą metalową płytkę z nałożoną na nią kartką papieru. Maszyna była uruchamiana przez naciskanie pedałami, ponieważ Sholes zastosował podobny napęd, jak w ówczesnych maszynach do szycia. Po dalszych udoskonaleniach swej maszyny do pisania (w czym korzystał z pomocy laboratorium T. A. Edisona), Sholes rozpoczął w roku 1873 jej produkcję we współpracy z amerykańską wytwórnią broni Remington w Ilion w stanie Nowy Jork, gdzie od 1876 roku wytwarzano ją już seryjnie. Już wtedy powstał do dziś stosowany układ klawiatury „QWERTY”, który miał za zadanie uniknięcie blokowania się czcionek. Jednym z wczesnych użytkowników maszyny do pisania był Mark Twain, który od 1876 roku pisał na niej swe utwory (pierwszym napisanym na maszynie była powieść „Przygody Tomka Sawyera”); kupił ją w Bostonie za 125 dolarów. Spośród pisarzy europejskich pierwszy używał maszyny do pisania Lew Tołstoj (w latach 80. XIX wieku), a z polskich Bolesław Prus (od 1897 roku). Pierwszą maszynę do pisania pozwalającą na kontrolowanie na bieżąco pisanego tekstu, skonstruował w 1890 roku Amerykanin Herman L. Wagner. Produkcję tych maszyn do pisania rozwinął Amerykanin, John T. Underwood. W 1914 roku J. Smather opracował maszynę do pisania napędzaną silniczkiem elektrycznym. Elektryczne maszyny do pisania pojawiły się na rynku około 1920 roku, a od 1906 znajdują się w sprzedaży maszyny walizkowe. Dopiero w lutym 1957 roku ukazała się pierwsza maszyna będąca połączeniem maszyny elektrycznej z maszyną walizkową. Sprzedawał ją Smith Corona z Syracuse w stanie Nowy Jork. Około 1960 roku, amerykański koncern IBM opracował nowego typu maszynę do pisania, w której czcionki osadzone na osobnych dźwigniach zastąpiono głowicą obrotową. W późniejszym okresie elektryczne maszyny do pisania wypierały swoje mechaniczne odpowiedniki. Nowsze maszyny (około 1990 r.) miały możliwość zapisywania i późniejszej edycji tekstu. Obecnie maszyny wyparte są przez komputery, wyposażone w edytory lub procesory tekstu i drukarki. Ostatnią fabrykę maszyn do pisania zamknięto w marcu 2011 roku w Indiach.

2. Rozdział 2 - jednostki miar w typografii

2.1 Punkt typograficzny

Punkt typograficzny – podstawowa jednostka długości stosowana w systemach miary wielkości czcionek i innych elementach typograficznych. W systemach tych wszystkie wielkości czcionek i innych elementów typografii są podawane jako wielokrotność punktu typograficznego.We wszystkich trzech powszechnie stosowanych systemach punkt typograficzny ma dość zbliżoną długość, która wynosi od 0,3514 do 0,3759 mm. Różnią się one głównie nazewnictwem wielkości tworzonych z wielokrotności punktu.


2.2 Linnie czcionki

Linie pisma– teoretyczne linie proste, poziome i równoległe do siebie, wyznaczające granice rysunku liter oraz pozostałych znaków w czcionkach i fontach. Mówiąc dokładniej są to linie odniesienia, wobec których wyznacza się znaki, ponieważ ich obrys nie zawsze musi być do tych linii styczny.

2.3 Stopień czcionki

Stopień czcionki – jeden z trzech podstawowych parametrów każdej czcionki i fontu; pozostałe dwa parametry to krój i odmiana. Dany stopień to wysokość między górną i dolną linią pisma, a według innej definicji – pomiędzy dolną linią takich liter jak: g, q, p i górną linią wielkich liter akcentowanych (Ć, Ń, Ś). Jest wyrażana w punktach typograficznych.W czcionkach drukarskich wysokość ta jest większa o odsadki górną i sygnaturową (dolną).W przypadku czcionek, stopień pisma to wysokość płaszczyzny czołowej czcionki (na której znajduje się główka z oczkiem); także: szerokość płaszczyzny bocznej słupka czcionki. W typografii komputerowej stopień definiuje się jako odległość pomiędzy sąsiednimi liniami podstawowymi pisma o tym samym kroju i przy zerowej interlinii.

2.4 Grubość

Do określania grubości kroju pisma w polskiej typografii przyjęto pomiar pierwszej pionowej kreski (w jej połowie) litery n w stopniu 10 p. Na tej podstawie wyróżnia się: pismo bardzo cienkie: poniżej 0,2 mm, pismo cienkie – od 0,2 do 0,3 mm, pismo zwykłe – powyżej 0,3 do 0,4 mm, pismo półgrube – powyżej 0,4 do 0,6 mm, pismo grube – powyżej 0,6 do 0,85 mm, pismo bardzo grube – powyżej 0,85 mm. Współcześnie nikt tego systemu w Polsce nie używa. Używana jest nomenklatura angieleskojęzyczna. Do określania grubości kresek znaków używa się między innymi następujących określeń: thin, light, regular, book, medium, bold, black, czy heavy. Ponadto używane są modyfikatory takie jak: demi, semi, ultra, extra itp. Problem polega na tym, że nie istnieją żadne zasady pozwalające na określenie, jaka nazwa danej odmianie powinna być przyporządkowana. Panuje zupełna dowolność i uznaniowość.

2.5 Szerokość

Do określania szerokości kroju pisma w polskiej typografii przyjęto pomiar długości słowa OHamburgefonsz (w podstawie) w stopniu 10 p. Na tej podstawie wyróżnia się: pismo bardzo wąskie – poniżej 25 mm, pismo wąskie – od 25 do 30 mm, pismo normalne – powyżej 30 do 35 mm, pismo szerokie – powyżej 35 do 40 mm, pismo bardzo szerokie – powyżej 40 mm. Podobnie jak w przypadku określeń grubości pisma, do opisywania szerokości pisma w Polsce nie używa się polskich nazw znormalizowanych (wynikających z pomiarów), a angielskojęzycznych arbitralnych określeń. Stosowane są następujące nazwy: narrow, condensed, thin, compressed, compact, extended, expanded. Modyfikatory to: extra czy ultra.

2.6 Znaki czcionki

Kapitaliki (łac. capitalis – główny) – znaki (głównie litery i cyfry) o wyglądzie wersalików, ale wielkości zbliżonej do liter tekstowych bez wydłużeń górnych i dolnych.

Mejaskuła (wersaliki, wielka litera, duża litera) – każda z wielkich litera alfabetu, tj. większego formatu i innego kształtu w stosunku do małej.Według normatywnej polskiej pisowni stawiana jest na początku nazwy własnej i wyrazu rozpoczynającego nowe zdanie, a także w skrótowcach i niektórych oznaczeniach (np. jednostek miar).Majuskuła jest antonimem minuskuły.

3. Rozdział 3- podział czcionek

3.1 Dziełowe

Krój szeryfowy (serif) – szeryfy to elementy ozdobne pisma, kreski stosowane w wielu krojach w celu zwiększenia jego dekoracyjności. Jeśli dany font został zaprojektowany z wykorzystaniem szeryfów, to powinny być one konsekwentnie stosowane w całym zestawie znaków pisarskich danego fontu. 

Wyróżniamy kilka podstawowych rodzajów szeryfów:

Krój bezszeryfowy (sans serif) – krój pisma pozbawiony szeryfów. Taki tekst na ekranie komputera sprawdzał się niegdyś lepiej, co wynikało bezpośrednio z niskiej rozdzielczości dostępnych ekranów, a co za tym idzie niedokładnego wyświetlania drobnych szeryfów.